سومین شنبه ماه سپتامبر به عنوان “روز نرم‌افزار آزاد” توسط بنیاد نرم‌افزار آزاد تعیین شده است، روزی که جامعه جهانی علاقه‌مندان به فناوری آزاد دور هم جمع می‌شوند تا اهمیت آزادی در دنیای نرم‌افزار را جشن بگیرند. این رویداد علاوه بر جنبه‌های جشن و همبستگی، فرصتی است برای ارتقای آگاهی عمومی درباره مزایا و نقش حیاتی نرم‌افزارهای آزاد و متن‌باز در پیشبرد فناوری. هدف این روز تشویق مردم به استفاده از نرم‌افزارهایی است که نه تنها به آن‌ها اجازه استفاده آزادانه می‌دهند، بلکه امکان مطالعه، تغییر و اشتراک‌گذاری را نیز فراهم می‌کنند. با نرم‌افزار آزاد، کاربران از محدودیت‌های معمول نرم‌افزارهای تجاری رهایی یافته و کنترل کامل بر ابزارهای خود دارند، و این آزادی به رشد خلاقیت، نوآوری و همکاری در سطح جهانی کمک می‌کند.

در این مقاله قصد داریم بررسی کنیم که این جنبش و تفکر از کجا شکل گرفته و چگونه توانسته تاثیرات مثبتی را در دنیای برنامه نویسی و چه بسا جامعه خودمون بذاره.

 

جنبش نرم افزار آزاد از کجا شکل گرفت؟

جنبش نرم‌افزار آزاد در اوایل دهه ۱۹۸۰ و با تلاش‌های ریچارد استالمن شکل گرفت. استالمن، که خودش در آن زمان یک هکر در آزمایشگاه هوش مصنوعی دانشگاه MIT بود، از اینکه شرکت‌ها دسترسی به کدهای نرم‌افزارها رو محدود می‌کردن، ناراحت بود. اون معتقد بود نرم افزارها و سیستم عامل شاید در ظاهر تحت کنترل ما کاربران هستند اما در واقعیت اینها بصورت صد درصد تحت کنترل ما نیستند. او معتقد بود نرم‌افزار نباید فقط یه محصول بسته باشه که صرفا توسط عده ای خاص توسعه داده شده و حتی امکان برخی تغییرات و بهبودها فقط برای اونها باشه؛ بلکه باید یه ابزار برای همه باشه که هر کسی بتونه اون رو مطالعه کنه، تغییر بده و حتی با دیگران به اشتراک بذاره.

در سال ۱۹۸۳، استالمن پروژه گنو رو راه‌اندازی کرد؛ یه پروژه که هدفش ساختن یه سیستم عامل آزاد بود. هدف استالمن این بود که کاربران بتونن کاملاً روی سیستم‌عامل و نرم‌افزارهای خودشون کنترل داشته باشن. بعد از اون در سال ۱۹۸۵، استالمن بنیاد نرم‌افزار آزاد (FSF) رو تاسیس کرد تا این ایده‌ها رو ترویج کنه و از حقوق کاربران و توسعه‌دهندگان نرم‌افزار آزاد حمایت کنه.

 

اصول نرم افزار آزاد شامل چیه؟

بر اساس تعریف بنیاد نرم افزار آزاد هر نرم افزاری که آزادی های زیر رو در اختیار کاربرانش قرار بده به عنوان یک نرم افزار آزاد میتونه شناخته بشه:

1. آزادی استفاده: کاربران باید بتوانند نرم‌افزار رو به هر شکل یا به هر نیتی بتواند استفاده کند و محدودیتی نداشته باشد.
2. آزادی تغییر: کاربران باید بتوانند نحوه کار نرم‌افزار را مطالعه کند و آن را مطابق با نیازهای خود تغییر دهند که این یعنی کاربران باید بتوانند به کدهای آن نرم افزار دسترسی کامل داشته باشند.
3. آزادی توزیع: درصورتی که کاربری نرم افزار را با توجه به نیازهای خود تغییر داد باید بتواند که نسخه خودش از آن نرم افزار را منتشر کند.
4. آزادی انتشار: کاربران باید اجازه داشته باشند نرم‌افزار را مجدداً منتشر کنند و در اختیار دیگران قرار دهند و حتی در انتشار رایگان یا پولی آن مختار باشد.

 

چرا نرم افزار آزاد یک جنبش مهم است؟

نرم‌افزار آزاد یک ایده نوین رو وارد دنیای فناوری کرد. ایده ای که به کاربران این امکان رو می‌ده که مستقل باشن. به جای اینکه منتظر بمانند تا شرکت‌ها مشکلات نرم‌افزار رو برطرف کنن یا ویژگی جدید اضافه کنن و یا حتی نرم افزاری استفاده کنن که از ماهیت درونش بی اطلاع باشن و ندونن چجوری کار میکنه، کاربران بتوانند نرم افزارها را برای هر منظور استفاده و به هر شکل که تمایل دارند تغییر بدهند. این آزادی، به جامعه‌ای از توسعه‌دهندگان و کاربران امکان همکاری برای بهبود نرم‌افزار رو می‌ده و هم باعث تبادل دانش و تولید توزیع های مختلف از نرم افزارها میشه. نرم افزار آزاد حتی این امکان رو به افراد غیر فنی و غیر برنامه نویس داده که اگر علاقه مند هستند بتونن در بخش هایی از پروژه مثل نوشتن مستندات برای اون پروژه و مواردی به این شکل هم مشارکت کنند.

با توجه به این موضوع حتی میتوان گفت که شفافیت از ارکان مهم این جنبش بوده. وقتی کد منبع و معماری نرم افزار و نحوه عملکردش برای همه قابل دسترس باشه، پیدا کردن مشکلات امنیتی و برطرف کردنشون خیلی سریع‌تر و مؤثرتر انجام می‌شه و حتی میتونیم مطمعن باشیم که اون نرم افزار در پشت صحنه از اطلاعات حساس در سیستم ما جاسوسی نمیکنه. این باعث می‌شه نرم‌افزارهای آزاد اغلب امن‌تر از نرم‌افزارهای اختصاصی باشن.

 

روز آزادی نرم افزار

از سال 2006 به صورت رسمی سومین شنبه ماه سپتامبر را به عنوان روز آزادی نرم افزار شد.در این روز افراد علاوه بر جشن گرفتن این جنبش و جمع شدن دور هم، جوامع از توسعه‌دهنده‌ها و کاربران دور هم جمع می‌شن تا از تجربه‌هاشون صحبت کنن، کارگاه‌های آموزشی برگزار کنن و تلاش کنن که تعداد بیشتری از افراد رو به سمت استفاده و توسعه نرم‌افزار آزاد هدایت کنن و افراد رو از این جنبش و مزایای اون آگاه کنند.

 

معرفی برخی از نرم افزارهای آزاد

در ادامه به معرفی برخی از نرم افزارهای آزاد موفق میپردازیم تا بیشتر با اونها آشنا بشیم:

1- گنو/لینوکس

گنو/لینوکس یک سیستم‌عامل آزاد و متن‌باز است که به دلیل انعطاف‌پذیری و قابلیت سفارشی‌سازی گسترده شهرت دارد. بدنه این سیستم عامل حاصل تلاش های ریچارد استالمن است و کرنل آن توسط لینوس توروالدز طراحی شد که البته هدف ساخت کرنل خودش را در ابتدا تفریح و سرگمی عنوان کرد اما به مرور از آن استقبال و در پروژه گنو از آن استفاده شد. توزیع‌های مختلفی از لینوکس مثل اوبونتو، دبیان و فدورا در دسترس کاربران هستند. لینوکس بیشتر برای سرورها و کامپیوتر ماشین ها و یخچال ها و…. استفاده می‌شود، اما به دلیل پایداری و امنیت بالا، کاربران عادی هم از آن به عنوان جایگزینی برای سیستم‌عامل‌های تجاری مثل ویندوز و macOS استفاده می‌کنند.

 

2- فایر فاکس

فایرفاکس یک مرورگر وب آزاد و متن‌باز است که توسط موزیلا توسعه داده می‌شود. این مرورگر به کاربران اجازه می‌دهد به صورت آزادانه افزونه‌ها و قابلیت‌های مرورگر خود را سفارشی کنند و بهبود دهند. فایرفاکس به دلیل تعهدش به حریم خصوصی کاربران و امنیت بالا، یکی از محبوب‌ترین مرورگرهای وب در بین افرادی است که به دنبال جایگزینی غیرتجاری و مطمئن برای مرورگرهای دیگری مانند کروم هستند.

 

3- لیبره آفیس

اکثر ما با مایکروسافت آفیس آشنایی داریم و در زندگی روزمره از آن استفاده میکنیم. لیبره‌آفیس یک مجموعه نرم‌افزار اداری آزاد و متن‌باز است که به عنوان جایگزینی رایگان برای آن ارائه می‌شود. این مجموعه شامل ابزارهایی برای نوشتن متن، ساخت صفحات گسترده، ارائه‌ها و ایجاد دیتابیس است. به دلیل پشتیبانی از فرمت‌های مختلف و قابلیت استفاده در سیستم‌عامل‌های مختلف، لیبره‌آفیس یک انتخاب ایده‌آل برای کسانی است که به دنبال یک ابزار اداری رایگان و باکیفیت هستند.

 

4- GIMP

 

GIMP یک نرم‌افزار آزاد و متن‌باز برای ویرایش تصاویر است که جایگزینی قدرتمند و رایگان برای فتوشاپ محسوب می‌شود. با استفاده از GIMP، کاربران می‌توانند تصاویر خود را ویرایش کنند، طرح‌های گرافیکی پیچیده بسازند و افکت‌های تصویری متنوعی اعمال کنند. این نرم‌افزار با توجه به قابلیت‌های بالا و انعطاف‌پذیری‌اش، توسط طراحان گرافیک، عکاسان و حتی افراد عادی که به دنبال جایگزینی غیرتجاری برای نرم‌افزارهای ویرایش تصویر هستند، به‌خوبی پذیرفته شده است.

 

5- وردپرس

وردپرس یکی از محبوب‌ترین سیستم‌های مدیریت محتوا (CMS) در جهان است. با استفاده از وردپرس، کاربران می‌توانند به‌راحتی وب‌سایت‌ها و وبلاگ‌های خود را ایجاد و مدیریت کنند. به دلیل متن‌باز بودن، جامعه بزرگی از توسعه‌دهندگان روی بهبود و گسترش افزونه‌ها و تم‌های آن کار می‌کنند. افراد میتوانند با استفاده از وردپرس به راحتی استفاده و آن را برای وبسایت های شخصی یا شرکتی خود به راحتی تغییر دهند که همین ویژگی‌ها، وردپرس را به ابزاری مناسب برای افراد تازه‌کار تا حرفه‌ای در ساخت سایت‌های شخصی و تجاری تبدیل کرده است.

جالبه که بدونید وبسایتی که شما الان داخلش هستید با استفاده از وردپرس آماده و شخصی سازی شده :))

 

کلام آخر

جنبش نرم‌افزار آزاد از یه ایده ساده اما عمیق شروع شد: اینکه نرم‌افزار نباید ابزاری انحصاری در دست شرکت‌ها و افراد خاص باشه، بلکه باید به نفع جامعه و توسط خود جامعه توسعه پیدا کنه. این جنبش بر این باور است که فناوری، به‌ویژه نرم‌افزارها، نباید فقط به عنوان یک محصول تجاری دیده بشه، بلکه باید ابزاری باشه که به رشد دانش و اشتراک‌گذاری کمک کنه. آزادی نرم‌افزار به کاربران اجازه می‌ده تا فراتر از استفاده صرف از برنامه‌ها برن و در فرایند توسعه و بهبود اون‌ها نقش داشته باشن.

با رعایت چهار آزادی اساسی – آزادی استفاده از نرم‌افزار، مطالعه و دسترسی به کد منبع، اشتراک‌گذاری با دیگران، و توزیع نسخه‌های تغییر یافته – نرم‌افزار آزاد به کاربران این امکان رو می‌ده تا کاملاً کنترل تجربه کاربری خودشون رو به دست بگیرن. این آزادی‌ها نه تنها به ما اجازه می‌ده تا نرم‌افزارها رو بر اساس نیازهای خودمون تغییر بدیم، بلکه کمک می‌کنه تا جامعه‌ای از توسعه‌دهندگان و کاربران با همکاری و تبادل دانش، به بهبود مستمر نرم‌افزارها بپردازن.